Á Tế Á ca (Phan Bội Châu, Tăng Bạt Hổ)

Nhớ hồi học phổ thông có học một đoạn bài này, nhưng thầy cô không giải thích rõ, nên chỉ hiểu Á là châu á, còn tại sao có từ "Tế Á".
Giờ tình cờ đọc lại, mới nhớ là hồi đó mình không thấu đáo. Nhân tiên tìm được đủ bài nên chép luôn ra đây:

Á TẾ Á CA
(Nam hải bô thần ca)

Á Tế Á [1] năm châu là bậc nhất
Người nhiều hơn mà đất cũng rộng hơn
Cuộc đời mở hội doanh hoàn
Anh hùng bốn bể giang san một nhà
Gẫm từ thuở Âu La [2] tìm đất
Vượt Chi Na qua Nhật đến Triều Tiên
Xiêm La, Ấn Độ gần liền
Cao Miên, Đại Việt thông miền Ai Lao
Thịt một miếng trăm dao xâu xé
Chiếc kim âu chẳng mẻ cũng khôn lành
Tôi con Pháp, tớ thầy Anh
Nín hơi Đại Đức, nép mình cường Nga
Gương Ấn Độ còn xa đâu đó
Chẳng máu đào, nhưng cũng họ da vàng
Mênh mông một dải Đông Dương
Nước non quanh quất trông càng thêm đau
Cờ tự lập đứng đầu phất trước
Nhật Bản kia vốn nước đồng văn
Thái Đông nổi hiệu duy tân
Nhật Hoàng là đấng anh quân ai bì ?
Dòng Thần Vũ riêng về một họ
Vùng Phù Tang soi tỏ góc trời
Kể đời trăm hai mươi hai
Năm hai nghìn lẻ năm mươi có thừa [3]
Sẵn cơ hội trời đưa lại đó
Chốn kinh thành Thần Hộ [4] mới dời sang
Dẹp Mạc Phủ, bỏ phiên bang
Đổi dòng chính sóc, thay đường y quan
Khắp trong nước dân đoàn xã hội
Nhà học đường đã ngoại ba muôn
Việc kĩ nghệ, việc bán buôn
Nơi lò hấp bát, nơi khuôn đúc đồng
Chè, lụa, tơ, gai, bông, nhung, vũ
Mọi đồ sơn, vân mẫu, pha lê
Dao với quạt, tán với xe
Đủ mùi hải lục, hợp nghề nông thương
Bốn lăm triệu kể lương dân số
Các sắc quân ước độ triệu người
Chu vi mặt đất rộng dài
Tính vuông Pháp lí bốn mươi vạn thừa
Bốn mốt huyện năm xưa mới đổi
Đầu Nại Xuyên mà cuối Lộc Nhi
Đông Kinh ba phủ cận kì
Ngoài thì Đại Bản, trong thì kinh đô
Tỉnh Bắc Hải dư đồ quanh bể
Huyện Xung Thằng chưa kể đất Lưu Cầu [5]
Gò Đối Mã bốn bể sâu
Nghiêm Đồng đặt súng, Trúc Phu đỗ tàu
Nhà dây thép đâu đâu cũng đặt
Truyền thông thương khắp mặt ngoại dương
Kìa thiết lộ, nọ ngân hàng
Đăng đàn, báo quán, ngổn ngang phụ đầu [6]
Cuộc biến pháp năm đầu Minh Trị
Ba mươi năm dân trí mở mang
Chữ Hán tự, chữ Tây dương
Mọi bài diễn thuyết, các phường chuyên môn
Đất Đại Bản mở đồn đúc súng
Xưởng Đông Kinh riêng cũng một toà
Trường Kì thuyền cục mấy nhà
Dã Tân, Tu Hạ ấy là hải quân
Tàu với súng trăm phần chấn chỉnh
Lại ngư lôi bác đĩnh [7] ai tày
Quan quân luyện tập đêm ngày
Mọi nghề so với Thái Tây kém gì
Đội mã bộ, lục sư các trấn
Từ Hà Di đến tận Tát Ma
Tám đạo rộng, bốn gò xa
Phú Sơn cao ngất, Tì Bà trong veo [8]
Tướng, tá, uý, cũng theo Tây lệ
Đủ vương binh, pháo vệ chỉnh tề
Đồng bào nghĩa khí gớm ghê
Cái thù nô lệ, ắt thề giả xong
Năm Giáp Ngọ [9] đùng đùng sóng gió
Vượt quân sang thẳng trỏ Đại Hàn
Quân Lục Áo, tướng Thái Sơn
Ra tay cho biết cái gan anh hùng
Đông tam tỉnh [10] thu trong tay áo
Bọn trắng da ngơ ngáo giật mình
Cuộc hoà đâu bất thình lình
Chủ trương này dễ Nga đình vẽ khôn
Bụng ái quốc ghê hồn Nhật Bản
Giận xung quan khôn cản nghĩa đồng cừu
Đã toan trở súng quay tàu
Y Đằng [11] can khéo mưu sâu vãn hồi
Nhận bồi khoản Bành, Đài nhượng địa
Trong mười năm rồi sẽ chịu nhau
Nga kia nước lớn lại giàu
Bên giường giấc ngáy, dễ hầu chịu yên
Hàn với Mãn lợi quyền thu sạch [12]
Xe Nhĩ Tân, tàu lạch Sâm Uy [13]
Cõi Đông đương cuộc an nguy
Có ta, ta phải phù trì chúng ta
Việc khai hấn chắc là quyết liệt
Đất Á Đông thấy huyết phen này
Giáp Thìn trong tháng Chạp tây
Chiến thư hai nước đợi ngày giao tuy
Trận thứ nhất Cao Li lừng tiếng
Khắp toàn cầu muôn miệng đều khen
Sa trường xung đột mấy phen
Ngọn cờ Áp Lục, tiếng kèn Liêu Đông
Châu Lữ Thuận mơ màng khói bạc
Thành Phụng Thiên ngơ ngác non xanh
Hải quân một trận tan tành
Thái Hoa cắt núi, Đông Thanh xẻ đường
Sức hùng vũ ai đương lại được
May điều đình có nước Hoa Kì
Khéo điều hoà cuộc giải vi
Nếu không Bỉ Đắc [14] còn đâu là đời
Hội vạn quốc diễn bài thương nghị
Chấu mới voi chuyện cũng nực cười
Xem trong hoà khoản mười hai
Bề nào Nga cũng chịu lui trăm phần
Cuộc tang hải khuất thân từng lúc
Áng liệt cường nay cũng chen vai
Khen thay Nhật Bản anh tài
Từ nay danh dự còn dài về sau
Ngồi mà nghĩ thêm sầu lại tủi
Nước Nam mình gặp buổi truân chuyên
Dã man quen thói ngu hèn
Cũng như Minh Trị dĩ tiền khác đâu
Từ giống khác mượn màu bảo hộ
Mưu hùm tinh, lừa lũ voi già
Non sông thẹn với nước nhà
Vua là tượng gỗ, dân là thân trâu
Việc dây thép, việc tàu, việc pháo
Việc luyện binh, việc giáo học trường
Việc công nghệ, việc nông thương
Việc khai mỏ khoáng, việc đường hoả xa
Giữ các việc chẳng qua người nước
Kẻ chức bồi, người tước culi
Thông ngôn kí lục chi chi
Mãn đời lính tập, trọn vì quan sang
Các thức thuế các làng thêm mãi
Hết đinh điền rồi lại trâu bò
Thuế chó cũi, thuế lợn bò
Thuế diêm, thuế tửu, thuế đò, thuế xe
Thuế các chợ, thuế trà, thuế thuốc
Thuế môn bài, thuế nước, thuế đèn
Thuế nhà cửa, thuế chùa chiền
Thuế rừng tre gỗ, thuế thuyền bán buôn
Thuế gò, thuế bãi, thuế cồn
Thuế người chức sắc, thuế con hát đàn
Thuế dầu mật, thuế đàn đĩ thõa
Thuế gạo rau, thuế lúa, thuế bông
Thuế tơ, thuế sắt, thuế đồng
Thuế chim, thuế cá, khắp trong lưỡng kì
Các thức thuế kể chi cho xiết
Thuế xia kia mới thật lạ lùng
Làm cho thập thất cửu không
Làm cho xơ xác, khốn cùng chưa thôi
Lại nghe nỗi Lào Cai, Yên Bái [15]
So muôn người như giải lũ tù
Ăn cho ngày độ vài xu
Việc làm gian khổ, công phu lạ lùng
Độc thay phong chướng nghìn trùng
Nước sâu quẳng xác, hang cùng chất xương
Nỗi diệt giống bề lo bề sợ
Người giống ta biết có còn không ?
Nói ra sởn gáy động lòng
Cha con khóc lóc, vợ chồng thở than
Cũng có lúc bầm gan tím ruột
Vạch trời kêu mà tuốt gươm ra
Cũng xương cũng thịt cũng da
Cùng hòn máu đỏ, giống nhà Lạc Long
Thế mà chịu trong vòng trói buộc
Bốn mươi năm nhơ nhuốc lầm than
Thương ôi! Bách Việt giang san
Văn minh đã sẵn, khôn ngoan có thừa
Hồn mê mẩn tỉnh chưa, chưa tỉnh ?
Anh em ta phải tính nhường sao
Đôi bên, bên nọ, bên cừu
Họ khôn phải học, cừu sâu phải đền
Việc tân học phải đem dựng nước
Hội dân đoàn, cả nước với nhau
Sự buôn phải lấy làm đầu
Mọi nghề cũng ghé địa cầu một vai
Bây giờ kể còn dài chưa hết
Chữ tự do xin kết bên lòng
Gương Nhật Bản đất Á Đông
Giống ta, ta phải soi trông kẻo nhầm
Bốn mươi triệu đồng tâm nhất đức
Mãnh hổ kia đem sức với quần dương
Hiệu cờ nổi chữ tự cường
Thay bầy nô lệ làm phường văn minh
Kìa thuở trước như Anh, Pháp, Đức
Cũng chẳng qua cùng cực tắc thông
Hoạ may trời có chiều lòng
Việt Nam dựng lại, phương Đông có mình
Thân phiêu bạt đã đành vô lại
Bấy nhiêu năm Thượng Hải, Hoành Tân
Chinh Nga nhân lúc hoàn quân
Tủi mình bô bá [16], theo chân khải hoàn
Bưng chén rượu ân ban hạ tiệp [17]
Gạt hàng châu khép nép quỳ tâu
Thiên Nam mù mịt ngàn dâu
Gió Tây như thồi dạ sầu năm canh
Biết bao nỗi bất bình khôn giải
Mượn bút hoa mà cải quốc âm
Thân giàn bao quản cát lầm
Khuyên ai đúc chữ đồng tâm sau này

(1906)

(Theo bản của Võ Văn Sạch . In trong "Văn thơ Đông Kinh nghĩa thục", Nxb Văn Hoá, Hà Nội, 1997, tr. 143-156)

---

Chú thích:
[1] Á Tế Á: châu Á, phiên âm từ “Asia”
[2] Âu La Ba: châu Âu, phiên âm từ “Europe”
[3] Mạc Phủ: thủ lĩnh của chư hầu thường lấn át quyền vua; Phiên Bang: những nước chư hầu nhỏ
[3] Kể từ khi lập quốc đến nay có 2500 năm lịch sử và trải qua 122 đời vua cùng họ
[4] Thần Hộ: Kobe
[5] Lưu Cầu: quần đảo Ryukyu ở phía nam Nhật Bản, nay là Okinawa
[6] Cột đèn bể, nhà bán báo, đầy rẫy ở bến tàu (phụ đầu)
[7] Bác đĩnh: pháo thuyền nhỏ, có đặt súng đại bác
[8] Phú Sĩ: núi Fuji gần Kyoto; Tì Bà; hồ Biwa gần Kyoto
[9] Năm 1894. Cả đoạn thơ này nói về việc tranh chấp giữaTrung-Nhật thời đó
[10] Tức ba tỉnh miền Đông TQ là Phụng Thiên, Cát Lâm, Hắc Long Giang
[11] Y Đằng tức Ito, thủ tướng Nhật thời đó
[12] Chỉ Triều Tiên và Mãn Châu bị xâm chiếm
[13] Đường xe lửa Cáp Nhĩ Tân và bến tàu thuỷ hải Sâm Uy
[14] Bỉ Đắc: Thành phố Saint Péterbourg, thủ đô Nga. Ý câu này nói Nga có thề mất cả kinh đô
[15] Chỉ việc làm đường xe lửa Yên Bái-Lào Cai
[16] bô bá: trốn tránh
[17] hạ tiệp: tiệc tượu vui mừng chiến thắng

Hi...hi..LT nhớ dai ghê gứm ,phân tích bài Thơ luôn đi cho đọc giả TTG hiểu rõ mờ !